పోతన శ్రీరామ చరిత్రము

 

పోతన శ్రీరామ చరిత్రము

కర్త: పొలిచర్ల సుబ్బారాయుడు

                                                                  9966504951

 

ముందుమాట

 భారతీయసంస్కృతిలో వాల్మీకిభగవానులు రచించిన రామాయణమే ఆదికావ్యం. తదనంతరం అనేకమంది కవులు అనేకభాషలలో శ్రీరామచంద్రుని తమకు నచ్చినరీతిలో ఆదర్శపురుషునిగా తీర్చిదిద్దుతూ రామాయణాలను రచించారు. తెలుగులో రంగనాథ, భాస్కర, ఆధ్యాత్మిక, మొల్లరామాయణాది రామాయణాలెన్నో వచ్చాయి. ఇంకా వస్తున్నాయి. భవిష్యత్తులో యింకా వస్తాయి. ఆధ్యత్మిక, ధార్మిక, కవిత్వ విషయాలన్నింటికి రామాయణ భారత భాగవతాలు మార్గదర్శకాలుగా నిలచాయి. చిత్రమేమిటంటే భారత భాగవతాల్లో కూడా రామకథ నిక్షిప్తమైవుంది. అయితే భారత భాగవత కథాగమనంలో రామాయణాన్ని వదలి పాఠకులు ముందుకు వెళుతుంటారు. అందుకు కారణం అవి సంక్షిప్తాలు కావడం కావచ్చు. లేదా ఆగ్రంథంలోని కథను కొనసాగించాలనే ఉత్సుకత కావచ్చు.

 భాగవత భారతాల్లోని రామకథలను ప్రక్కకుదీసి, ఒక ప్రత్యేకపుస్తకంగా ప్రచురిస్తే, వేరుగావుంటుంది కాబట్టి, పదిలో పదునొకండుగాగాక పాఠకులదృష్టి నాకర్శించవచ్చుననే సంకల్పంతో యీపనికి పూనుకోవడం జరిగిందిగాని ఇతర ఉద్ద్యేశ్య మేమియులేదు.

 భాగవతం ముఖ్యంగా భగవంతుని ప్రస్తుతించడమే పనిగా వ్రాయబడింది. వేదవ్యసులవారు వేదముల విభజించి, అష్టాదశపురాణాలు, ఉపపురాణాలూ చెప్పినప్పటికీ, పరమాత్మస్తుతి అంతగా లేకపోవుటవల్ల ఆయనకు మనశ్శాంతి కొరవడిందని, నారదమహర్షి సలహామేరకు ఆలోటు భాగవతరచన ద్వారతీరి, మనశ్శాంతి లభించిందని భాగవతంలోనే చెప్పబడింది. 

 కనుక తెలుగు పొతనభాగవతంలోని నవమస్కందంలో రామకథ వుంది. ఇందులోను పరమాత్మస్తుతికే ప్రాధాన్యమివ్వబడింది. పోతన అంత్యప్రాసల ఆనందాన్ని ఇందులోనూ పొందవచ్చు. రామకథ ప్రారంభంనుండే వేగంగా నడుస్తుంది. రావణసంహారం తర్వాత అయోధ్యకు రాముడు తిరిగివస్తూనే తాపిగా, నిదానంగ కథ నడుస్తుంది. రాముని గొప్పదనము, త్యాగము, సౌశీల్యము, రామరాజ్య వర్ణనము, వైభవములతో మనలను ముంచితేల్చి, ఆతర్వాతి ఉత్తరరమాయణకథ మరలా పరుగులుతీస్తుంది. భాగవతం సూర్య చంద్ర రాజవంశాల చరిత్రలకు ప్రధాన్యమిస్తుంది గనుక లక్ష్మణ, భరత, శత్రుఘ్నుల సతాన్నాన్నిగూడా స్పృజించింది. లవకుశుల తర్వాతిరాజుల విషయం రావడంతో రామాయణం నుండి బయటపడి ముందుకు సాగుతుంది భాగవతం

 పోతన భాగవత రామాయణం కూడా చదువుకుందాం. అందుకోసం తొలుత పొతనరామకథను ఉన్నదున్నట్లు పొందుపరచి, సజావుగా రామాయణం వరుసగా చదువుకోవడానికి వీలుగా పోతన పద్య గద్యాలకు తాత్పర్యంవ్రాసి మీముందుచుతున్నాను.                   నమస్తే!

  

                                                                 మీ

                                                    పోలిచర్ల సుబ్బరాయుడు

                                                          9966504951

 

 

 

 

పోతన శ్రీరామ చరిత్రము

 

వ: అట్టి ఖట్వాంగునకు దీర్ఘబాహుండు, దీర్ఘబాహునకు రఘువు, రఘువునకుఁ           బృథుశ్రవుండుఁ, బృథుశ్రవునకు నజుండు, నజునకు దశరథుండును, పుట్టి; రా దశరథునకు సురప్రార్థితుండై పరబ్రహ్మమయుండైన హరి నాల్గువిధంబులై శ్రీరామ లక్ష్మణ భరత శత్రుఘ్న నామంబుల నిజాంశ సంభూతుండై జన్మించె; తచ్చరిత్రంబు వాల్మీకి ప్రముఖులైన మునులచేత వర్ణితంబైనది; యైననుం జెప్పెద సావధానమనస్కుండవై యాకర్ణింపుము.

మ: అమరేంద్రాశకుఁ బూర్ణచంద్రుఁ డుదితుండై నట్లు నారాయణాం

     శమునం బుట్టె మదాంధ రావణశిరస్సంఘాతసంఛేదన

     క్రమణోద్దాముఁడు రాముఁ డా గరితకుం గౌసల్యకున్ సన్నుతా

     సమనైర్మల్య కతుల్య కంచితజనుస్సంసారసాఫల్యకున్.

 

మ: సవరక్షార్థము దండ్రి పంపఁ జని విశ్వామిత్రుఁడుం దోడరా

     నవలీలం దునుమాడె రాముఁ డదయుండై బాలుఁడై కుంతల

     చ్ఛవిసంపజ్జితహాటకం గపటభాషావిస్ఫురన్నాటకన్

     జవభిన్నార్యమఘోటకం గరవిరాజత్ఖేటకం దాటకన్.

 

క: గారామునఁ గౌశిక మఖ

   మా రాముఁడు గాచి దైత్యు నధికు సుబాహున్

   ఘోరాజిఁ ద్రుంచి తోలెన్

   మారీచున్ నీచుఁ గపటమంజులరోచున్.

 

మ: ఒక మున్నూఱు గదల్చి తెచ్చిన లలాటోగ్రాక్షుచాపంబు బా

     లకరీంద్రంబు సులీలమైఁ జెఱకుఁగోలం ద్రుంచు చందంబునన్

     సకలోర్వీశులు చూడఁగా విఱిచె దోశ్శక్తిన్ విదేహక్షమా

     పక గేహంబున సీతకై గుణమణిప్రస్ఫీతకై లీలతోన్.

 

క: భూతలనాథుఁడు రాముఁడు

    ప్రీతుండై పెండ్లియాడెఁ బృథుగుణమణి సం

    ఘాతన్ భాగ్యోపేతన్

    సీతన్ ముఖకాంతివిజిత సితఖద్యోతన్.

 

క: రాముఁడు నిజబాహుబల

    స్థేమంబున భంగపఱిచె దీర్ఘకుఠారో

    ద్దామున్ విదళీకృతనృప

    భామున్ రణరంగభీము భార్గవరామున్.

 

క: దశరథుఁడు మున్ను గైకకు

    వశుఁడై తానిచ్చి నట్టి వరము కతన వా

    గ్దశ చెడక యడివి కనిచెను

    దశముఖముఖకమలతుహినధామున్ రామున్.

 

క: జనకుఁడు పనిచిన మేలని

    జనకజయును లక్ష్మణుండు సంసేవింపన్

    జనపతి రాముఁడు విడిచెను

    జనపాలారాధ్య ద్విషదసాధ్య నయోధ్యన్.

 

క: భరతున్ నిజపదసేవా

    నిరతున్ రాజ్యమున నునిచి నృపమణి యెక్కెన్

    సురుచిర రుచి పరిభావిత

    గురుగోత్రాచలముఁ జిత్రకూటాచలమున్.

 

ఉ: పుణ్యుఁడు రామచంద్రుఁ డట పోయి ముదంబునఁ గాంచె దండకా

    రణ్యముఁ దాపసోత్తమ శరణ్యము నుద్దత బర్హి బర్హ లా

    వణ్యము గౌతమీ విమల వాఃకణ పర్యటనప్రభూత సా

    ద్గుణ్యము నుల్లసత్తరు నికుంజ వరేణ్యము నగ్రగణ్యమున్.

 

సి: ఆ వనంబున రాముఁ డనుజ సమేతుడై-

      సతితోడ నొక పర్ణశాల నుండ

    రావణు చెల్లలు రతిఁ గోరి వచ్చిన-

      మొగి లక్ష్మణుఁడు దాని ముక్కు గోయ

    నది విని ఖరదూషణాదులు పదునాల్గు-

      వేలు వచ్చిన రామవిభుఁడు గలన

    బాణానలంబున భస్మంబు గావింప-

      జనకనందన మేని చక్కఁదనము

 

తే:గి: విని దశగ్రీవుఁ డంగజ వివశుఁ డగుచు

       నర్థిఁ బంచినఁ బసిఁడిఱ్ఱి యై నటించు

       నీచు మారీచు రాముఁడు నెఱి వధించె

       నంతలో సీతఁ గొనిపోయె నసురవిభుఁడు.

 

ఉ: ఆ యసురేశ్వరుండు వడి నంబరవీథి నిలాతనూజ న

    న్యాయము చేసి నిష్కరుణుఁడై కొనిపోవఁగ నడ్డమైన ఘో

    రాయతహేతిఁ ద్రుంచె నసహాయత రామనరేంద్రకార్యద

    త్తాయువుఁ బక్షవేగపరిహాసితవాయువు నజ్జటాయువున్.

 

వ: అంతనా రామచంద్రుండు లక్ష్మణసహితుండై, సీత వెదక నరుదెంచి,     నిజకార్యనిహతుండైన జటాయువునకుఁ పరలోకక్రియలు గావించి, ఋశ్యమూకంబునకుం జని.

క: "నిగ్రహము నీకు వల దిఁక
     నగ్రజు వాలిన్ వధింతు" నని నియమముతో
     నగ్రేసరుఁగా నేలెను
     సుగ్రీవుం జరణఘాతచూర్ణగ్రావున్.

     నగ్రజు వాలిన్ వధింతు" నని నియమముతో

     నగ్రేసరుఁగా నేలెను

     సుగ్రీవుం జరణఘాతచూర్ణగ్రావున్.

 

క: లీలన్ రామవిభుం డొక

    కోలం గూలంగ నేసె గురు నయశాలిన్

   శీలిన్ సేవితశూలిన్

   మాలిన్ వాలిన్ దశాస్యమానోన్మూలిన్.

 

క: ఇలమీఁద సీత వెదకఁగ

   నలఘుఁడు రాఘవుఁడు పనిచె హనుమంతు నతి

   చ్ఛలవంతున్, మతిమంతున్,

   బలవంతున్, శౌర్యవంతు, బ్రాభవవంతున్.

 

క: అలవాటు కలిమి మారుతి

    లలితామిత లాఘవమున లంఘించెను శై

    వలినీగణసంబంధిన్

    జలపూరిత ధరణి గగన సంధిం గంధిన్.

 

వ: ఇట్లు సముద్రంబు దాఁటి సీతం గని, హనుమంతుండు దిరిగి చనుదెంచుచు నక్షకుమారాదుల వధియించి.

క: సముదగ్రత ననిలసుతుం

   డమరాహిత దత్త వాల హస్తాగ్నుల భ

   స్మము చేసె నిరాతంకన్

   సముదాసురసుభటవిగతశంకన్ లంకన్.

 

వ: ఇట్లు లంకాదహనంబు చేసివచ్చి వాయుజుండు సీతకథనంబు చెప్పిన విని రామచంద్రుండు వనచరనాథ యూధంబులుం దానును చనిచని.

శా: ఆరాజేంద్రుఁడు గాంచె భూరివిధరత్నాగారమున్ మీన కుం

     భీరగ్రాహకఠోరమున్ విపుల గంభీరంబు నభ్రభ్రమ

     ద్ఘోరాన్యోన్యవిభిన్నభంగభవనిర్ఘోషచ్ఛటాంభఃకణ

     ప్రారుద్ధాంబరపారమున్ లవణపారావారముం జేరువన్.

 

వ: కని తనకుఁ ద్రోవ యిమ్మని వేఁడిన నదియు మార్గంబు చూపక మిన్నందిన నా రాచపట్టి రెట్టించిన కోపంబున.

క: మెల్లని నగవున నయనము

    లల్లార్చి శరంబు విల్లు నందిన మాత్రన్

    గుల్లలు నాఁచులుఁ జిప్పలుఁ

    బెల్లలునై జలధి పెద్ద బీడై యుండెన్.

 

వ: ఇట్లు విపన్నుండగు సముద్రుండు నదులతోఁ గూడి మూర్తి మంతుండయి చనుదెంచి రామచంద్రుని చరణంబులు శరణంబు జొచ్చి యిట్లని స్తుతియించె.

సా:"ఓ కాకుత్స్థకులేశ! యోగుణనిధీ! యో దీనమందార! నే

     నీ కోపంబున కెంతవాఁడ? జడధిన్; నీవేమి భూరాజవే?
     లోకాధీశుఁడ; వాదినాయకుఁడ; వీ లోకంబు లెల్లప్పుడున్
     నీ కుక్షిం బ్రభవించు; నుండు; నడఁగున్; నిక్కంబు సర్వాత్మకా!

     

క: ధాతల రజమున దేవ

    వ్రాతము సత్త్వమున భూతరాశిఁ దమమునన్

    జాతులఁగా నొనరించు గు

    ణాతీతుఁడ వీవు గుణగణాలంకారా!

 

క: కట్టుము సేతువు; లంకం
    జుట్టుము; నీ బాణవహ్ని సురవైరితలల్
    గొట్టుము నేలంబడఁ; జే
    పట్టుము నీ యబల నధికభాగ్యప్రభలన్.

    

అ:వె: హరికి మామ నగుదు; నటమీఁద శ్రీదేవి

       తండ్రి; నూరకేల తాగడింప?
       గట్టఁ గట్టి దాఁటు కమలాప్తకులనాథ!
       నీ యశోలతలకు నెలవుగాఁగ"

     

 

వ: అని విన్నవించిన రామచంద్రుండు సముద్రునిం బూర్వప్రకారంబున నుండు పొమ్మని 

క: ఘన శైలంబులుఁ దరువులు

    ఘనజవమునఁ బెఱికి తెచ్చి కపికులనాథుల్

    ఘనజలరాశిం గట్టిరి

    ఘనవాహప్రముఖదివిజగణము నుతింపన్.

 

వ: ఇట్లు సముద్రంబు దాఁటి రామచంద్రుండు రావణు తమ్ముం డైన విభీషణుండు శరణంబు వేఁడిన నభయం బిచ్చి; కూడుకొని లంకకుఁ జని విడిసి వేడెపెట్టించి లగ్గలుపట్టించిన.

సీ: ప్రాకారములు ద్రవ్వి పరిఖలు పూడిచి-

       కోటకొమ్మలు నేలఁ గూలఁ ద్రోచి

   వప్రంబు లగలించి వాకిళ్ళు పెకలించి-

      తలుపులు విఱిచి యంత్రములు నెఱిచి

   ఘనవిటంకంబులు ఖండించి పడవైచి-

      గోపురంబులు నేలఁ గూలఁ దన్ని

   మకరతోరణములు మహిఁ గూల్చి కేతనం-

      బులు చించి సోపానములు గదల్చి

 

అ:వె: గృహము లెల్ల వ్రచ్చి గృహరాజముల గ్రొచ్చి

      భర్మకుంభచయము పాఱవైచి

     కరులు కొలను చొచ్చి కలఁచిన కైవడిఁ

     గపులు లంకఁ జొచ్చి కలఁచి రపుఁడు.

 

వ: అంత నయ్యసురేంద్రుండు పంచినఁ గుంభ, నికుంభ, ధూమ్రాక్ష, విరూపాక్ష, సురాంతక, నరాంతక, దుర్ముఖ, ప్రహస్త, మహాకాయ ప్రముఖులగు దనుజవీరులు శర శరాసన తోమర గదాఖడ్గ శూల భిందిపాల పరశు పట్టిస ప్రాస ముసలాది సాధనంబులు ధరించి మాతంగ తురంగ స్యందన సందోహంబుతో బవరంబు చేయ సుగ్రీవ, పవనతనయ, పనస, గజ, గవయ, గంధమాదన, నీలాం గద, కుముద, జాంబవదాదు లా రక్కసుల నెక్కటి కయ్యంబు లందుఁ దరుల గిరులఁ గరాఘాతంబుల నుక్కడించి త్రుంచి; రంత.

క: ఆ యెడ లక్ష్మణుఁ డుజ్జ్వల

    సాయకములఁ ద్రుంచె శైలసమకాయు సురా

    జేయు ననర్గళమాయో

    పాయు న్నయగుణ విధేయు నయ్యతికాయున్.

 

అ:వె: రామచంద్రవిభుఁడు రణమున ఖండించె

       మేటికడిమి నీలమేఘవర్ణు

       బాహుశక్తిపూర్ణుఁ బటుసింహనాదసం

       కుచిత దిగిభకర్ణుఁ గుంభకర్ణు.

 

క: అలవున లక్ష్మణుఁ డాజి

    స్థలిఁ గూల్చెన్ మేఘనాదుఁ జటులాహ్లాదున్

    బలభేదిజయవినోదున్

    బలజనితసుపర్వసుభటభావవిషాదున్.

 

వ: అంత.

క: తనవా రందఱు మ్రగ్గిన

    ననిమిషపతివైరి పుష్పకారూఢుండై

    యనికి నడచి రామునితో

    ఘనరౌద్రముతోడ నంపకయ్యము చేసెన్.

 

వ: అయ్య వసరంబున.

క: సురపతిపంపున మాతలి

    గురుతరమగు దివ్యరథముఁ గొనివచ్చిన, నా
    ధరణీవల్లభుఁ డెక్కెను
    ఖరకరుఁ డుదయాద్రి నెక్కు కైవడి దోఁపన్.

    

వ: ఇట్లు దివ్యరథారూఢుండయి రామచంద్రుండు రావణున కిట్లనియె.

మ: "చపలత్వంబున డాఁగి హేమమృగమున్ సంప్రీతిఁ బుత్తెంచుటో

      కపటబ్రాహ్మణమూర్తివై యబల నా కాంతారమధ్యంబునం

      దపలాపించుటయో మదీయశితదివ్యామోఘబాణాగ్ని సం

     తపనం బేగతి నోర్చువాఁడవు? దురంతం బెంతయున్ రావణా!

 

క: నీ చేసిన పాపములకు

   నీచాత్మక! యముఁడు వలదు నేఁడిట నా నా

   రాచముల ద్రుంచి వైచెద

   ఖేచర భూచరులు గూడి క్రీడం జూడన్."

 

వ: అని పలికి.

మ: బలువింటన్ గుణటంకృతంబు నిగుడన్ బ్రహ్మాండ భీమంబుగా

     బ్రళయోగ్రానలసన్నిభం బగు మహాబాణంబు సంధించి రా

     జలలాముండగు రాముఁడేసె ఖరభాషాశ్రావణున్ దేవతా

     బలవిద్రావణు వైరిదారజనగర్భస్రావణున్ రావణున్.

 

క: దశరథసూనుండేసిన

    విశిఖము హృదయంబుఁదూఱ వివశుం డగుచున్

    దశకంధరుండు గూలెను

    దశవదనంబులను రక్తధారలు దొరఁగన్.

 

వ: అంతనా రావణుండు దెగుట విని.

సీ: కొప్పులు బిగి వీడి కుసుమమాలికలతో-

      నంసభాగంబుల నావరింప

   సేసముత్యంబులు చెదరఁ గర్ణిక లూడఁ-

      గంఠహారంబులు గ్రందుకొనఁగ

   వదనపంకజములు వాడి వాతెఱ లెండఁ-

      గన్నీళ్ళవఱద లంగములు దడుప

   సన్నపు నడుములు జవ్వాడఁ బాలిండ్ల-

      బరువులు నడుములఁ బ్రబ్బికొనఁగ

 

అ:వె: నెత్తి మోఁదికొనుచు నెఱిఁ బయ్యెదలు జాఱ

      నట్టు నిట్టుఁ దప్పటడుగు లిడుచు

      నసురసతులు వచ్చి రట భూతబేతాళ

      సదనమునకు ఘోరకదనమునకు.

 

వ: ఇట్లు వచ్చి తమతమ నాథులం గని, శోకించి; రందు మండోదరి రావణుం జూచి

ఉ: "హా! దనుజేంద్ర! హా! సురగణాంతక! హా! హృదయేశ! నిర్జరేం

     ద్రాదుల గెల్చి నీవు కుసుమాస్త్రునికోలల కోర్వలేక సో

     న్మాదముగన్ రఘుప్రవరుమానిని నేటికిఁ దెచ్చి? తప్పుడేఁ

     గాదని చెప్పినన్ వినక కాలవశంబునఁ బొంది తక్కటా.

 

అ:వె: ఎండఁ గాయ వెఱచు నినుడు వెన్నెలఁ గాయ

       వెఱచు విధుఁడు గాలి వీవ వెఱచు

      లంకమీఁద; నిట్టి లంకాపురికి మాకు

      నధిప! విధవభావ మడరె నేఁడు.

 

క: దురితముఁ దలపరు గానరు

    జరుగుదు రెటకైన నిమిష సౌఖ్యంబుల కై

    పరవనితాసక్తులకును

    బరధనరక్తులకు నిహముఁ బరముం గలదే?"

 

వ: అని విలపింప నంత విభీషణుండు రామచంద్రుని పంపుపడసి, రావణునకు దహనాది క్రియలు గావించె; నంత రాఘవేంద్రుండు నశోకవనంబున కేఁగి, శింశుపాతరు సమీపంబు నందు.

శా: దైతేయప్రమదా పరీత నతిభీతన్ గ్రంథి బంధాలక

     వ్రాతన్ నిశ్శ్వసనానిలాశ్రుకణ జీవం జీవదారామ భూ

     జాతన్ శుష్కకపోల కీలిత కరాబ్జాతం బ్రభూతం గృశీ

     భూతం బ్రాణసమేత సీతఁ గనియెన్ భూమీశుఁ డా ముందటన్.

 

వ: కని రామచంద్రుండును దాపంబు నొంది, భార్యవలన దోషంబు లేకుంట వహ్నిముఖంబునం బ్రకటంబుజేసి, దేవతల పంపున దేవిం జేకొని.

ఉ: శోషితదానవుండు నృపసోముఁడు రాముఁడు రాక్షసేంద్రతా

    శేషవిభూతిఁ గల్పసమజీవివి గమ్మని నిల్పె నర్థి సం

    తోషణుఁ బాపశోషణు నదూషణు శశ్వదరోషణున్ మితా

    భాషణు నార్యపోషణుఁ గృపాగుణభూషణు నవ్విభీషణున్.

 

వ: ఇట్లు విభీషణసంస్థాపనుండయి రామచంద్రుఁడు సీతాలక్ష్మణ సమేతుండయి సుగ్రీవ హనుమదాదులం గూడికొని, పుష్పకారూఢుం డయి, వేల్పులు గురియు పువ్వులసోనలం దడియుచుఁ దొల్లి వచ్చిన తెరువుజాడలు సీతకు నెఱిఁగించుచు, మరలి నందిగ్రామంబునకు వచ్చె; నయ్యవసరంబున.

అ:వె: రామచంద్రవిభుని రాక వీనుల విని

       భరతుఁ డుత్సహించి పాదుకలను

       మోచికొనుచు వచ్చి ముదముతోఁ బురజను

      లెల్ల గొలువ నన్న కెదురువచ్చె.

 

వ: వచ్చి పాదుకల ముందట నిడికొని, యెడనెడ సాష్టాంగదండప్రణామంబులు చేయుచు, మెల్లమెల్లన డాసి, రామచంద్రుని పాదంబులు దన నొసలం గదియించి, తచ్చరణరేణువులు దుడిచి, శిరంబునం జల్లికొని, తనివి చనక, మఱియు నప్పదకమలంబు లక్కున మోపి కొనుచు, సంతసంపుఁ గన్నీటం గడిగి, క్షేమంబు లరయుచుండె; నంత సీతాలక్ష్మణ సహితుండయి విభుండును, దన కెదురువచ్చిన బ్రాహ్మణ జనంబులకు నమస్కరించి, తక్కినవారలచేత మన్ననలు పొంది, వారల మన్నించె; నయ్యవసరంబున.

చ: నృపవర! పెక్కునాళ్ళఁగొలె నిన్ గనకుండిన యట్టి నేఁడు మా

     తపములుపండె నిందఱము ధన్యులమైతి మటంచుఁ బుట్టముల్

     చపలతఁ ద్రిప్పి పువ్వుల వసంతములాడుచుఁ బాడుచున్ గత

     త్రపులయి యాడుచుం బ్రజలు దద్దయుఁ బండుగ జేసి రెల్లెడన్.

 

సీ: కవ గూడి యిరుదెసఁ గపిరాజు రాక్షస-

      రాజు నొక్కటఁ జామరములు వీవ

    హనుమంతుఁ డతిధవళాతపత్రముఁ బట్ట-

      బాదుకల్ భరతుండు భక్తిఁ దేర

    శత్రుఘ్ను డమ్ములుఁ జాపంబుఁ గొనిరాఁగ-

      సౌమిత్రి భృత్యుఁడై చనువుచూప

    జలపాత్రచేఁబట్టి జనకజ గూడిరాఁ-

      గాంచనఖడ్గ మంగదుఁడు మోవఁ

 

అ:వె: బసిఁడి కేడె మర్థి భల్లూకపతి మోచి

       కొలువఁ బుష్పకంబు వెలయ నెక్కి

       గ్రహము లెల్లఁ గొలువఁ గడు నొప్పు సంపూర్ణ

       చంద్రుపగిది రామచంద్రుఁ డొప్పె.

 

వ: ఇట్లు పుష్పకారూఢుండై, కపి బలంబులు చేరికొలువ. శ్రీరాముం డయోధ్యకుం జనియె; నంతకు మున్న యప్పురంబునందు.

సీ: వీథులు చక్కఁ గావించి తోయంబులు-

      చల్లి రంభా స్తంభచయము నిలిపి

    పట్టుజీరలు చుట్టి బహుతోరణంబులుఁ-

      గలువడంబులు మేలుకట్లుఁ గట్టి

    వేదిక లలికించి వివిధరత్నంబుల-

      మ్రుగ్గులు పలుచందములుగఁ బెట్టి

    కలయ గోడల రామకథలెల్ల వ్రాయించి-

      ప్రాసాదముల దేవభవనములను

 

తే:గి: గోపురంబుల బంగారు కుండ లెత్తి

       యెల్ల వాకిండ్ల గానిక లేర్పరించి

       జనులు గైచేసి తూర్యఘోషములతోడ

       నెదురు నడతెంచి రా రాఘవేంద్రుకడకు.

 

క: సమద గజదానధారల

    దుమదుమలై యున్న పెద్ద త్రోవలతోడన్

    రమణీయ మయ్యె నప్పురి

    రమణుఁడు వచ్చినఁ గరంగు రమణియపోలెన్.

 

అ:వె: రామచంద్రవిభుని రాకఁ దూర్యములతో

       రథ గజాశ్వ సుభటరాజితోడ

       నమరెఁ బురము చంద్రుఁ డరుదేర ఘూర్ణిల్లు

       జంతుభంగమిలిత జలధిభంగి.

 

వ: ఇట్లొప్పుచున్న యప్పురంబు ప్రవేశించి, రాజమార్గంబున రామచంద్రు డరుగుచున్న సమయంబున.

మ: "ఇతఁడే రామనరేంద్రుఁ డీ యబలకా యింద్రారి ఖండించె న

      ల్లతఁడే లక్ష్మణుఁ డాతఁడే కపివరుం డా పొంతవాఁడే మరు

      త్సుతుఁ డా చెంగట నా విభీషణుఁ" డటంచుం చేతులం జూపుచున్

      సతులెల్లం బరికించి చూచిరి పురీసౌధాగ్రభాగంబులన్.

 

వ: ఇట్లు సమస్తజనంబులు చూచుచుండ రామచంద్రుండు రాజమార్గంబునం జనిచని.

 

సీ: పటికంపు గోడలు బవడంపు వాకిండ్లు-

      నీలంపుటరుగులు నెఱయఁ గలిగి

   కమనీయ వైడూర్య స్తంభచయంబుల-

      మకరతోరణముల మహిత మగుచు

    బడగల మాణిక్యబద్ధ చేలంబులఁ-

      జిగురుఁ దోరణములఁ జెలువు మీఱి

    పుష్పదామకముల భూరివాసనలను-

      బహుతరధూపదీపముల మెఱసి

 

తే:గీ: మాఱువేల్పులభంగిని మలయుచున్న

      సతులుఁ బురుషులు నెప్పుడు సందడింప

      గుఱుతు లిడరాని ధనముల కుప్ప లున్న

      రాజసదనంబునకు వచ్చె రామవిభుఁడు.

 

వ: ఇట్లు వచ్చి.

ఉ: తల్లులకెల్ల మ్రొక్కి తమ తల్లికి వందన మాచరించి య

    ల్లల్ల బుధాళికిన్ వినతుఁడై చెలికాండ్రను దమ్ములం బ్రసం

    పుల్లతఁ గౌగలించుకొని భూవరుఁ డోలిఁ గృపారసంబు రం

    జిల్లఁగఁ జాల మన్ననలు చేసె నమాత్యులఁ బూర్వభృత్యులన్.

 

వ: తత్సమయంబునఁ దల్లులు

చ: కొడుకులుఁ బెద్దకోడలును గొబ్బున మ్రొక్కిన నెత్తి చేతులం

    బుడుకుచు మోములుందలలుబోరన ముద్దులుగొంచునవ్వుచుం

    దొడలకు వారి రాఁదిగిచి తోఁగఁగఁ జేసిరి నేత్రధారలన్

    వెడలిన ప్రాణముల్ దగఁ బ్రవిష్టములయ్యె నటంచు నుబ్బుచున్.

 

వ: అంత వసిష్ఠుం డరుగుదెంచి. శ్రీరామచంద్రుని జటాబంధంబు విడిపించి, కులవృద్దులుం దానును సమంత్రకంబుగ దేవేంద్రుని మంగళస్నానంబు చేయించు బృహస్పతి చందంబున, సముద్రనదీజలంబుల నభిషేకంబు చేయించె; రఘువరుండును, సీతాసమేతుండై, జలకంబులాడి, మంచి పుట్టంబులు గట్టికొని, కమ్మని పువ్వులు దుఱిమి, సుగంధంబు లలందికొని, తొడవులు దొడిగికొని, తనకు భరతుఁడు సమర్పించిన రాజసింహాసనంబునం గూర్చుండి, యతని మన్నించి కౌసల్యకుఁ బ్రియంబు చేయుచు, జగత్పూజ్యంబుగ రాజ్యంబు జేయుచుండె; నప్పుడు.

సీ: కలఁగు టెల్లను మానెఁ జలధు లేడింటికి-

      జలనంబు మానె భూచక్రమునకు;
    జాగరూకత మానె జలజలోచనునకు-
      దీనభావము మానె దిక్పతులకు;
    మాసి యుండుట మానె మార్తాండవిధులకుఁ-
      గావిరి మానె దిగ్గగనములకు;
    నుడిగిపోవుట మానె నుర్వీరుహంబుల-
      కడఁగుట మానె ద్రేతాగ్నులకును;

   

 

అ:వె: గడిఁది వ్రేఁగు మానెఁ గరి గిరి కిటి నాగ

       కమఠములకుఁ బ్రజల కలఁక మానె;
      రామచంద్రవిభుఁడు రాజేంద్రరత్నంబు
      ధరణిభరణరేఖఁ దాల్చు నపుడు.

      రామచంద్రవిభుఁడు రాజేంద్రరత్నంబు

      ధరణిభరణరేఖఁ దాల్చు నపుడు.

 

వ: మఱియును.

సీ: పొలఁతుల వాలుచూపుల యంద చాంచల్య-

      మబలల నడుముల యంద లేమి;
    కాంతాలకములంద కౌటిల్యసంచార-
      మతివల నడపుల యంద జడిమ;
    ముగుదల పరిరంభముల యంద పీడన-
      మంగనాకుచముల యంద పోరు;
    పడఁతుల రతులంద బంధసద్భావంబు-
  సతులఁబాయుటలంద సంజ్వరంబు;

    

 

తే:గీ: ప్రియులు ప్రియురాండ్ర మనముల బెరసి తార్పు

      లంద చౌర్యంబు; వల్లభు లాత్మ సతుల

      నాఁగి క్రొమ్ముళ్ళు పట్టుటం దక్రమంబు;
      రామచంద్రుఁడు పాలించు రాజ్యమందు.

      రామచంద్రుఁడు పాలించు రాజ్యమందు.

 

క: తండ్రి క్రియ రామచంద్రుఁడు

   తండ్రుల మఱపించి ప్రజలఁ దా రక్షింపన్

తండ్రుల నందఱు మఱచిరి

తండ్రిగదా రామచంద్రధరణిపుఁ డనుచున్.

 

వ: మఱియు, నా రామచంద్రుండు రాజర్షిచరితుండును, నిజధర్మనిరతుండును, నేకపత్నీవ్రతుండును, సర్వలోకసమ్మతుండును నగుచు ధర్మవిరోధంబు గాకుండఁ గోరిక లనుభవించుచుఁ ద్రేతాయుగంబైన గృతయుగధర్మంబుఁ గావించుచు, బాలమరణంబు మొదలగు నరిష్టంబులు ప్రజలకుఁ గలుగకుండ రాజ్యంబుచేయుచుండె; నయ్యెడ

అవె: సిగ్గుపడుట గల్గి సింగారమును గల్గి

      భక్తిగల్గి చాల భయముఁ గలిగి

      నయముఁ బ్రియముఁ గల్గి నరనాథు చిత్తంబు

      సీత దనకు వశము చేసికొనియె.

 

 వ:  అనిన విని పరీక్షిన్నరేంద్రుం డిట్లనియె.

అ:వె: "భ్రాతృజనుల యందు బంధువులందును

         ప్రజల యందు రాజభావ మొంది

        యెట్లు మెలఁగె? రాఘవేశ్వరుం డెవ్వనిఁ

        గూర్చి క్రతువు లెట్లు గోరి చేసె?"

 

వ: అనిన శుకుం డిట్లనియె.

సీ: "భగవంతుఁడగు రామభద్రుండు ప్రీతితో-

       దేవోత్తముని సర్వదేవమయునిఁ

     దనుఁదాన కూర్చి యధ్వరములు చేసెను-

       హోతకుఁ దూరుపు నుత్తరంబు

     సామగాయకునికి శమనదిగ్భాగంబు-

       బ్రహ్మకుఁ గ్రమమునఁ బడమ రెల్ల

    నధ్వర్యునకు శేష మాచార్యునకు నిచ్చి-

       సొమ్ములఁ బంచి భూసురుల కొసఁగి

 

తే:గీ: తనదు రెండు పుట్టంబులు దనకు నయిన

      మెలఁత మంగళసూత్రంబు మినుకుఁ దక్క

      వినతుఁడై యుండె; నా రాము వితరణంబు

      పాండవోత్తమ! యేమని పలుకవచ్చు?

 

వ: అంత నా రామచంద్రుని దానశీలత్వంబునకు మెచ్చి విప్రవరులు దమతమ భూములు మరల నిచ్చి యిట్లనిరి.

అ:వె: "ధరణి వలదు మాకుఁ దపసుల కేల? నీ
        వఖిలలోక గురుఁడవైన హరివి;
        మా మనంబు లందు మలయు చీఁకటిఁ బాపు
        భవ దుదారరుచులఁ బార్థివేంద్ర!"

        

 

వ: అని పలికి బ్రహ్మణ్యదేవుండైన రామచంద్రుని వినయోక్తులం బూజించి మునులు చని; రిట్లు పెద్దకాలంబు రాజ్యంబుచేసి, రాఘవేంద్రుం డొక్కదినంబున.

సీ: వసుధపైఁ బుట్టెడు వార్త లాకర్ణించు-

      కొఱకునై రాముండు గూఢవృత్తి

    నడురేయి దిరుగుచో నాగరజనులలో-

      నొక్కఁడు దన సతి యొప్పకున్న

    "నొరునింటఁ గాపురంబున్న చంచలురాలిఁ-

      బాయంగలేక చేపట్ట నేమి

    తా వెఱ్ఱి యగు రామధరణీశ్వరుండనే-

      బేల! పొ"మ్మను మాట బిట్టు పలుక

 

అ:వె: నాలకించి మఱియు నా మాట చారుల

       వలన జగములోనఁ గలుగఁ దెలిసి

       సీత నిద్రపోవఁ జెప్పక వాల్మీకి

       పర్ణశాలఁ బెట్టఁ బనిచె రాత్రి.

 

వ: అంత; సీతయు గర్భిణి గావునఁ గుశలవు లనియెడి కొడుకులం గనియె; వారికి వాల్మీకి జాతకర్మంబు లొనరించె; లక్ష్మణునకు నంగదుండును, జంద్రకేతుండును భరతునకుఁ దక్షుండును, బుష్కలుండును శత్రుఘ్నునకు సుబాహుండును, శ్రుతసేనుండును సంభవించి; రయ్యెడ.

 

క: బంధురబలుఁడగు భరతుఁడు

    గంధర్వచయంబుఁ ద్రుంచి కనకాదుల స

    ద్బంధుఁ డగు నన్న కిచ్చెను

    బంధువులును మాతృజనులుఁ బ్రజలున్ మెచ్చన్.

 

అ:వె: మధువనంబులోన మధునందనుం డగు

       లవణుఁ జంపి భుజబలంబు మెఱసి

       మధుపురంబు చేసె మధుభాషి శత్రుఘ్నుఁ

       డన్న రామచంద్రుఁ డౌ ననంగ.

 

వ: అంతఁ గొంతకాలంబునకు రామచంద్రుని కొమారులయిన కుశ లవులిద్దఱను వాల్మీకివలన వేదాదివిద్యల యందు నేర్పరులై పెక్కు సభల సతానంబుగా రామకథాశ్లోకంబులు పాడుచు నొక్కనాఁడు రాఘవేంద్రుని యజ్ఞశాలకుం జని.

 

మత్త: వట్టి మ్రాకులు పల్లవింప నవారియై మధుధార దా

       నుట్టఁబాడిన వారిపాటకు నుర్వరాధిపుఁడుం బ్రజల్

       బిట్టు సంతస మంది; రయ్యెడఁ బ్రీతిఁ గన్నుల బాష్పముల్

       దొట్ట నౌఁదల లూఁచి వారలతోడి మక్కువ పుట్టఁగాన్.

 

అ:వె: "చిన్నయన్నలార! శీతాంశుముఖులార!

         నళినదళవిశాలనయనులార!

         మధురభాషులార! మహిమీఁద నెవ్వరు

         దల్లిదండ్రి మీకు ధన్యులార? "

 

వ: అనిన వార “లేము వాల్మీకి పౌత్రులము; రాఘవేశ్వరుని యాగంబు చూడ వచ్చితి” మనవుడు; మెల్లన నగి “యెల్లి ప్రొద్దున మీ తండ్రి నెఱింగెద; రుండుం” డని యొక్క నివాసంబునకు సత్కరించి పనిచె; మఱునాఁడు సీతం దోడ్కొని కుశలవుల ముందట నిడుకొని వాల్మీకి వచ్చి రఘుపుంగవునిం గని యనేక ప్రకారంబుల వినుతించి; యిట్లనియె.

 

అ:వె: "సీత సుద్దరాలు, చిత్తవాక్కర్మంబు

        లందు సత్యమూర్తి యమలచరిత

        పుణ్యసాధ్వి విడువఁ బోలదు చేకొను

        రవికులాబ్ధిచంద్ర! రామచంద్ర!"

 

వ: అని వాల్మీకి పలుక, రామచంద్రుండు పుత్రార్థి యై విచారింపఁ, గుశ లవులను వాల్మీకికి నొప్పగించి, రామచంద్రచరణధ్యానంబు చేయుచు నిరాశ యై సీత భూవివరంబు జొచ్చె; నయ్యెడ.   

             

 మ: "ముదితా! యేటికిఁ గ్రుంకి తీవు మనలో మోహంబు చింతింపవే

       వదనాంభోజము చూపవే మృదువు నీ వాక్యంబు విన్పింపవే

       తుది చేయం దగ" దంచు నీశ్వరుఁడునై దుఃఖించె భూపాలుఁ డా

       పదగాదే ప్రియురాలిఁ బాసిన తఱిన్ భావింప నెవ్వారికిన్?

 

 వ: అని వగచి, రామచంద్రుండు బ్రహ్మచర్యంబు ధరియించి, పదుమూఁడువేల యేం   డ్లెడతెగకుండ నగ్నిహోత్రంబు చెల్లించి తా నీశ్వరుండు గావునఁ దన మొదలినెలవుకుం జనియె నివ్విధంబున.

 అ:వె: ఆదిదేవుఁడైన యా రామచంద్రుని

       కబ్ధి గట్టు టెంత యసురకోటి

       జంపు టెంత కపుల సాహాయ్య మది యెంత

       సురల కొఱకుఁ గ్రీడ జూపెఁగాక.

 చ: వశుఁడుగ మ్రొక్కెదన్ లవణవార్ధి విజృంభణతా నివర్తికిన్

    దశదిగధీశమౌళిమణి దర్పణమండిత దివ్యకీర్తికిన్

    దశశతభానుమూర్తికి సుధారుచిభాషికి సాధుపోషికిన్

    దశరథరాజుపట్టికిని దైత్యపతిం బొరిగొన్న జెట్టికిన్.

 

ఉ: నల్లనివాఁడు పద్మనయనంబులవాఁడు మహాశుగంబులున్

    విల్లును దాల్చువాఁడు గడు విప్పగు వక్షమువాఁడు మేలు పైఁ

    జల్లెడువాఁడు నిక్కిన భుజంబులవాఁడు యశంబు దిక్కులం

    జల్లెడువాఁడు నైన రఘుసత్తముఁ డిచ్చుత మా కభీష్టముల్.

 

అ:వె: రామచంద్రుఁ గూడి రాకలఁ పోకలఁ

       గదిసి తిరుగువారుఁ గన్నవారు

      నంటికొన్నవారు నా కోసలప్రజ

      లరిగి రాదియోగు లరుగు గతికి.

 

క: మంతనములు సద్గతులకు

    పొంతనములు ఘనములైన పుణ్యముల కిదా

    నీంతన పూర్వ మహా ని

    కృతనములు రామనామ కృతిచింతనముల్

 

v  

 

పోతన శ్రీరామ చరిత్రము

 

భాగవతం నైమిషారణ్యంలో నిఖిలపురాణ వ్యాఖ్యానవైఖరీ సమేతుడైన సూతమహర్షి మహనీయగుణగరిష్ఠులగు మునిశ్రేష్ఠులకు చెప్పిన భాగవతాన్ని, వారముదినములలో శాపవశుడై తక్షకసర్పముచేత కరువబడి, మరణిచనున్న పరిక్షిన్నరేంద్రునకు శుకయోగీంద్రుడు చెప్పినట్లు కథ నడుస్తుంది. ఇందులో భగవంతుని అవతారములు, భక్తులచరిత్రలు, సూర్య చంద్ర వంశపు రాజచరిత్రలు చెప్పబడ్డాయి. ఆవరుసలోనే, సూర్యవంశపురాజులలో శ్రీరాముని గురించి చెప్పవలసి వచ్చినపుడు, శ్రీరామచరిత్రము చెప్పబడింది. అంతేగాక, ఇది శ్రీహరి దశావతారాలలోని ఒక ముఖ్య అవతారఘట్టము కూడా, అందుకే ప్రత్యేకత సంతరించుకొన్నది.

 శ్రీరాముడు మదాంధరావణశిరస్సంఘాతసంఛేదన క్రమణోద్ధాముడు. నారాయ ణాంశమున సర్వోత్తమగుణవంతురాలైన కౌసల్యాదేవి సంసారసాఫల్యతగా జన్మించినాడు. రాముడు యువకుడుగా నుండగనే, తండ్రియాజ్ఞవడసి, విశ్వామిత్ర యాగరక్షణకువెళ్ళి, బంగారువర్ణపు వెంట్రుకలుగలిగి మాయమాటలనేర్పరియై, గుఱ్ఱములకున్న వేగముగలిగి, చేతులతోనే సంహారంచేయగల దిట్టయైన తాటక యను రాక్షసిని యేమాత్రం దయచూపకుండా  సంహరించాడు. ఆవిధంగా తాటకనేగాదు, బలాధికుడైన సుబాహునికూడా చంపి, మోసపూరితమైన దేహవన్నెగల మారీచుని, పారద్రోలి యగరక్షణగావించినాడు.

 

విదేహరాజైన జనకుని యింట, మూడువందలమంది పట్టిననేగాని కదలని, శివ ధనుస్సున్నది. దానిని మపుటేనుగు చెరకుగడ విరచినంత సులువుగా విరచి, గుణవంతురాలు, వెన్నెలలు కురిపించేముఖకాంతిగల సీతాదేవిని వివాహమాడినాడు. తనభుజబలతో దీర్ఘకుఠారధారి, రణరంగభీముడు, రాజులనెందరినో వధించినవాడు నైన పరుశురాముని జయించినాడు.

 

పూర్వం దశరథుడు తనభార్య కైకకిచ్చిన వరములను మాటతప్పక నెరవేర్చడంకోసం, కమలవదనుడైన రావణునికి చంద్రుడై అవతరించిన రాముని అడవికంపినాడు. తండ్రి యజ్ఞను తలదాల్చి రాముడు అడవికి బయలుదేరగా, భార్యసీత, తమ్ముడు లక్ష్మణుడు కూడా రామునిసేవించడానికి అడవికి వెంటనడిచారు. ఆవిధంగా శ్రీరాముడు తమ్ముడు భరతునికి రాజ్యాధికారమిచ్చి, రత్నకాంతులతో వెలుగొందు చిత్రకూట కులపర్వతానికి వెళ్ళాడు. ఆతరువాత నెమళ్ళగుంపులతో నిండినది, తాపసులకు నెలవైనది గోదవరీ విమలజలశీకరాలతో తేజరిల్లునది, పెరెన్నికగన్నదియైన దండకారణ్యానికి చేరుకున్నాడు. అక్కడొక పర్ణశాల నిర్మించుకొని సీతా లక్శ్మణులతోగలసి నివాస మున్నాడు.

 

ఆసమయంలో రావణునిచెల్లెలు, సూర్పణఖ విమోహియై, రామలక్ష్మణుల వద్దకు వచ్చింది. లక్ష్మణుడు శూర్పణఖ ముక్కుగోసి పంపాడు. అందుకు కోపించి ఖరదూషణులు పదునాల్గువేల రక్కసులసైన్యంతో రాముని దండించనెంచి వచ్చారు. వారినందారిని రాముడొక్కడే దునుమాడినాడు. విషయమంతెలిసి, సీత చక్కదన్నాన్ని గురించి విని, మన్మదావస్థకు లోనై, నీచమారీచుని బంగారు జింకరూపమున రామ కుటీరముచెంతకు పంపాడు. దానిని పట్టడానికి చాలాదూరంవెళ్ళి కడకు దాన్ని చంపేశాడు రాముడు. ఇంతలో రావణుడు సీతనపహరించుకొని వెళ్ళిపోయాడు. అన్యాయంగ దయావిహీనుడై ఆకాశమార్గాన సీతను గొనిపోతున్న రావణుని, శ్రీరామ కార్యనిర్వహణాతలంపుగల వాడు, వాయువేగంతో పయనించగల సమర్థుడునైన జటాయువు అడ్డగించాడు. జటాయువును రెక్కలు నరికి క్రిందపడవేశాడు దశకంఠుడు.

 

సీతను వెదుకుచూ రామలక్ష్మణులు తమకోసం పోరాడి పడియున్న జటాయువునుగని, అతడు ప్రాణములు విడువగా, అంతిమక్రియలు నిర్వహించి,  అక్కడనుండి ఋశ్యమూక పర్వతానికి చేరుకున్నారు. తనకాలిబలంతో కొండలు పిండిచేయగల సుగ్రీవునితో స్నేహంచేసి, అతనికి అన్యాయం చేసిన, అతనిఅన్న వాలిని చంపెదనని మాటయిచ్చి, శ్రీరాముడు, ఇచ్చినమాటప్రకారం, ఘనుడు, శివారాధకుడు, ఇంద్రుడిచ్చిన పసిడి మాలను ధరించినవాడు, రావణగర్వాపహరుడు నైన వాలిని ఒక్కబాణంతో వధించాడు. 

            

ఈభూమిపైసీతను వెదుకుటకు అతిఛలవంతుడు, భుద్ధిమంతుడు, ప్రతిభావంతుడు, బలవంతుడు , శౌర్యవంతుడు నైన హనుమంయుని పంపాడు శ్రీరాముడు. అలలతో పోటెత్తియున్నది, విశాలమై తననీటితో ఆకాశాన్ని భూమిని కలుపుతున్నట్లున్న సముద్రాన్ని లలితమైన లాఘవము అలవాటు గల హనుమంతుడు, సులువుగాయెగిరి దాటి లంకలోనికిప్రవేశించి సీతను చూచివస్తూ, రావణుని కుమారుడైన అక్షకుమారాదులను చంపి, అసురబటుల కాపలలో నిర్భయముగానున్న లంకకు నిప్పంటించి కాల్చివచ్చి, సీతవున్న విధానాన్ని, చోటును శ్రీరామునకు  తెలియజెప్పాడు. శ్రీరాముడు వానరవీరులతోగూడివచ్చి, ఘనతరరత్నాగారము, మొసళ్ళు సర్పాలు తిమింగలాలతో గంభీరముగానుండి, యెగిసిపడుతున్న పెద్దపెపెద్దఅలలతో భయంగొల్పుతున్న లవణసముద్రతీరం చేరుకున్నారు.

 

లంకచేరడానికి దారినిమ్మని శ్రీరాముడు సముద్రుని ప్రార్థించాడు. సముద్రుడు రాముని ప్రార్థనను మన్నించలేదు. రాముడు ఆగ్రహించాడు. అంతలోనే శాంతించి, చిరునవ్వుతో కనురెప్పలల్లార్చి, బాణాసనానికి శరందొడిగి సముద్రునిపైకెక్కుపెట్టాడు. అంతమాతానికే సముద్రమెండిపోయి, నత్తగుల్లలు, నాచుమొక్కలు, ఆల్చిప్పలు బయట పడ్డాయి. సముద్రుడు భయపడిపోయి, తానూ నదులు రూపధారులై, రామచంద్రుని పదములకడ శరణమని, ఓకాకుత్స వశోన్నతా! గుణనిధీ! దీనమందారా! నీవాగ్రహించిన నిలువ నేనెంతవాడను. జడుడను, నీవసమాన్య రాజన్యుడవు, లోకాధీశుడవు. ఆదినాయకుడవు. లోకములన్నీ నీకుక్షిలోనే పుట్టి పెరిగి అంతమొందు చున్నవి. నీవు సర్వాత్ముడవు. ప్రజాపతులను రజోగుణులుగా, దేవతలను, సత్వగుణులు గా, జీవరాశిని తమోగుణులుగా విభజించి, పాలించు గుణాతీతుడవు. గుణగణా లంకారుడవు. నీకడ్డేమున్నది, సేతువునిర్మించు, లంకనుచుట్టుముట్టి, నీబాణపరంపరతో రాక్షసశిరస్సులను ఖండించు. అధికభాగ్యప్రభాశీలయగు సీతను చేపట్టుము. నేను శ్రీహరికి పిల్లనిచ్చిన మామను. శ్రీలక్ష్మికి తండ్రిని, నేను నీవాడను.

 ఆలస్యమెందులకు వారధి గట్టుము, లంకనుజేరుకొమ్ము, నీకీర్తిని హెచ్చింపుము. అనివేడుకున్న సముద్రుని, పూర్వప్రకారం నిండుజలములతో నుండుమని శ్రీరాముడు పంపించాడు.

 పెద్దపెద్దకొండలను, వృక్షములను వానరయొధులు పెరికితెచ్చి ఇంద్రాదిదేవగణము ప్రశంశిస్తుండగా, సముద్రంపై సేతువునిర్మించి, కపిసేనాసమేతంగా సముద్రందాటి లంకజేరుకున్నాడు రాముడు. అక్కడికివచ్చి రావణుని తమ్ముడు విభీషణుడు శ్రీరాముని శరణుజొచ్చాడు. అతనికి అభయమిచ్చి, లంకముట్టడికి, అనుమతినిచ్చాడు రాముడు. వానరులు ప్రాకారాలు తవ్వారు. అగడ్తలుపూడ్చారు. కోటబురుజులు పడద్రోశారు. ద్వారబంధాలు పగులగొట్టి, తలుపులు విరగ్గొట్టారు. వాటికమర్చిన యంత్రాలను ధ్వంసంజేశారు. మకరతోరణాలను త్రుంచారు. కేతనములను చించిపారేశారు. మెట్లమార్గాలను పడగొట్టారు. ఇళ్ళు, మేడలు పెగలించివేశారు. స్వర్ణకుంభాలను పెరికేశారు. ఎనుగులు సరస్సులోదిగి, ధ్వంసంచేసినట్లు లంకారాజ్యంలో భీబత్సం సృష్టించారు.

 

వార్తరావణునకు తెలిసి, కుంభ, నికుంభ, ధూమ్రక్ష, విరూపాక్ష, సురాంతక, నరాంతక, దుర్ముఖ, ప్రహస్త, మహాకాయులను పంపాడు. వారు ధనుస్సు, తోమర, గద, ఖడ్గ, శూల, భిండిపాల, పట్టిస, ముసల, పరుశువులతో గజ,తురగ,రథారుఢులైసైన్యములతోవచ్చివానరులతోతలపడ్డారు. సుగ్రీవ, హనుమ, పనస, గజ, గవయ, గంధమాధన, నీల, కుముద, జాంబవంతాదులు ఘనవృక్షములు, కొండరాళ్ళతో, పిడికిలిపోట్లతో ఆరాక్షసులను యెదుర్కొని హతమార్చారు.

 అతికాయుడు కొండాంత దేహం గలవాడు. మాయోపాయనిపుణుడు. దేవతలకుసైతం అజేయుడు. రావణునకు విధేయుడైన వీరుడు. అట్టి అతికాయుని లక్ష్మణుడు ఒక మహోజ్వల శరముచేత సంహరించాడు. అదే దినమున నల్లనిమేఘవర్ణశరీరుడు, బాహుబలపూర్ణుడు, భయంకరంగా చెవులుచిల్లులు బడేట్లు సింహనదంచెయగల మాయాధురంధరుడైన కుంభకర్ణుని, శ్రీరాముడు వధించాడు. ఆహ్లాదపరచేరూపం గలవాడు, దేవేంద్రుని, దేవతలను జయించిన వీరుడైన మేఘనాథుని, లక్ష్మణుడు పోరాడి వధించాడు. పేరుమోసిన రాక్షసవీరులు యుద్ధంలో మరణించగా, దేవవైరిరావణుడు పుష్పకవిమానమెక్కి రణభూమికేతెంచి రామునితో యుద్ధంచేయబూనాడు. ఆసమయం లో దేవేంద్రుడు, తనసారథి మాతలితో,  పేరొందిన దివ్యరథాన్ని రామునికొఱకు పంపాడు. ఉదయాద్రి నెక్కిన సుర్యునివలె శ్రీరాముడు ఆ రథమధిరోహించి యుద్ధంచేయ నారంభించి, రావణా! బుద్ధిహీనుడవై మోసంతో బంగారు మయలేడిని ముందుపంపి, బ్రాహ్మణవేషముగట్టి, అడవిలో ఒంటరిగా నున్న ఒక అబలను హరించుట గాదు, నా నిశిత దివ్యబాణాగ్నిని నోర్చుకొని నిలబడు. ఇది నీకసాధ్యం. అంటూ హెచ్చరించాడు రాముడు. భూమ్యాకాశాలపై నున్నవారందరూ వినోదంచుస్తున్నట్లు చూస్తుండగా నా శరములతో కూల్చేస్తాను కాచుకోమంటూ శ్రీరాముడు, ఖరభాషా శ్రవణుడు, దేవతాబలవిద్రావణుడు, వైరిదారజనగర్భస్రావకుడు అయిన రావణునిపై శ్రీరాముడు దివ్యాస్త్రము సంధించి విడువగా, అది బ్రహ్మాండామంతా ప్రతిధ్వనించి, బీకరరూపందాల్చి, రావణుని గుండెను చీల్చుకుంటూ వెళ్ళింది. రావణుడా ప్రళయకాలాగ్నిసమ రామబాణం ధాటికి నేలకొరిగి పదిముఖాలనుండి రక్తంగ్రక్కి పరమపదించాడు.

 

రావణుని మరణవార్త విని దుఃఖితులైన అసురకాంతల, కొప్పులు విడిపోయి, ధరించిన పూమాలలు భుజాలపై బడిపోయాయి. హారాలు తెగిపోయి ముత్యాలు చెల్లాచెదురుగా పడిపోయాయి. కర్ణాభరణాలు ఊడిపోయాయి. పసిడి కంఠహారాలు చిక్కుబడి పోయాయి. ముఖాలు వాడిపోయాయి. నోళెండిపోయాయి. కన్నీటితో దేహాలు తడిసి పోయాయి. సన్నని నడుములు వణకజొచ్చాయి. స్తనములు జారిపోయాయి. వివశులై తలలుబాదుకుంటూ పైటకొంగులు జారిపోతుండగా తప్పటడుగులు వేసుకుంటూ, భూతపిశాచాల నిలయమైన రణభూమికి వచ్చారు. వారు వారి నాథుల మృతశరీరాల పైబడి శోకించారు. మండోదరి రావణుని పార్థివశరీరాన్నిజూసి, హా హృదయేశ్వరా! హా రాక్షస మహారాజా! హా సురగణాంతకా! దేవతల గెలిచితివిగాని, మన్మథాస్త్రములకు తాళలేక, పిచ్చివాడవై రామునిసతినెందుకపహరించావు. నేను వలదని వారించినా వినక చావుకొనిదెచ్చుకున్నావు. మన లంకాపురిపై రవి యెండగాయాలన్నా, శశి వెన్నెల గురిపించాలన్నా, వాయుదేవుడు గాలివీచాలన్న భయపడేవారు. నేడు నీవు లేకపోవడంతో లంక విధవగా మారిపోయింది. నిముషసౌఖ్యమునకు ప్రాకులాడి మంచిచెడ్డ ఆలోచించకుండా యెంతకైనా తెగిస్తారు. పరసతినాశించేవారు, పరుల సంపదనన్యాయంగా బడయనెంచువారు ఇహపరాలు రెంటికి గాకుండా పోతారుగదా! అంటూ విలపించింది.

 

శ్రీరాముని ఆజ్ఞానుసారం విభీషణుడు, రావణునకు దహనాదిక్రియలు నిర్వహించాడు. తదనంతరం శ్రీరాముడు అశోకవనంలోని శింశుపావృక్షం వద్దకు వెళ్ళాడు. అక్కడ రాక్షసవనితల కాపలలాలో భీతిల్లియున్నదీ, తైలసంస్కారరహితమై అట్టగట్టిన వెంద్రుకలు గలది, వేడినిట్టూర్పులతో వాడిపోయి, వేడిగాలులకు వాడుబారిన వృక్షము వలె నున్నది, కృషించి చెక్కిళ్ళు లోపలికిపోయియున్నది, చెంపలు చేతులపై ఆనించి యున్నదీ యైన సీతదేవిని చూచాడు. ఆమె దురవస్థకు బాధపడ్డాడు రాముడు. అగ్నిదేవుడు సీతయందు యేదోషములేదని ప్రకటించడంవలన మరియు దేవతల మాటప్రకారం రాముడు సీతను పరిగ్రహించాడు. తదనంతరం, సమంజసమైన కోర్కెలు తీర్చేవాడు, పాపముల పరిహరించేవాడు యేవిధమైన నిందలు పడనివాడు, రోష రహితుడు శాంతుడు, మితభాషి, దయాహృదయుడు, ఆర్తజనరక్షకుడు అయిన విభీషణుని లంకకు రాజుగా పట్టాభిషిక్తునిజేసి, కల్పాంతం చిరాయువుగా వర్ధిల్లుమని దీవించినాడు శ్రీరాముడు. దానవాంతకుడు, రాజచంద్రుడునైన శ్రీరామప్రభువు, తిరిగి వెళ్ళడానికి సమయమాసన్నమవ్వడంతో సీతాలక్ష్మణసమేతుడై, సుగ్రీవ హనుమ దాదులను గూడికొని, దేవతలు పుష్పవర్షం గురిపిస్తుండగా పుష్పకవిమానమెక్కి అయోధ్యకు బయలుదేరాడు. దారిలో తాను దర్శించిన ప్రదేశాలను, సీతకు వివరించి చెబుతూ, నందిగ్రామం చేరుకున్నాడు. శ్రీరాముడు మరలివచ్చిన విషయం తెలుసుకొని, ఉత్సాహభరితుడై రామపాదుకలు, తలనిడుకొని, పురజనులందరూ ప్రస్తుతిస్తుండగా అన్నకెదురేగినాడు భరతుడు. రాముపాదుకలు ముందుంచుకొని మాటిమాటికీ సాష్టాంగదండప్రమాణాలు చేస్తూ, రాముపాదములకు తన నుదిటినితాకించి, పాద రజమును తనతలపై జల్లుకొని, తనివిదీరక శ్రీరాముని పాదములను అక్కునమోపికుని, ఆనందబాష్పములతో కడిగి, క్షేమసమాచరములడిగి తెలుసుకొని సంతోషపడ్డాడు భరతుడు. శ్రీరాముడు తనకోసం వచ్చిన బ్రాహ్మణులకు నమస్కరించి, తక్కినవారి మన్ననలనుగైకొని, వారి యోగక్షేమాలను విచారించాడు. ప్రజలు రాముని శ్లాఘించి రామా! ఇన్నాళ్ళకు మళ్ళీ మీదర్శనంతో మా నిరీక్షణాతపములు ఫలించాయి. ధన్యుల మయ్యామంటూ, తమ పైపంచలు మైమరచి గాలిలో ద్రిప్పారు. పువ్వులతో వసంతము లాడుతూ పాడుతూ ఆనంతముతో పండువ చేసుకున్నారు.

 

సుగ్రీవ విభీషణులు, శ్రీరామునకు ఇరువైపుల నిలచి వింజామరలు వీచారు. హనుమంతుడు తెల్లనిగొడుగు పట్టాడు. భరతుడుపాదుకలను భక్తితో తలదాల్చాడు. శత్రుఘ్నుడు రాముని విల్లు బాణాలు పట్టుకున్నాడు. లక్ష్మణుడు సేవకుడై చెంతనిలిచాడు. సీతాదేవి నిండుకలశంతో నీళ్ళు పట్టుకొన్నది. బంగారుఖడ్గం అంగదుడు పట్టుకున్నాడు. జాంబవంతుడు డాలు పట్టుకున్నాడు. చూస్తున్నవారికి గ్రహాలన్నీ సేవిస్తున్న పూర్ణచంద్రుని వలె వెలుగొందుతూ శ్రీరామచంద్రుడు పుష్పకంలో అయోధ్యకు పయనమయ్యాడు. రామునిరాక ముందుగనే తెలిసిన పురజనులు, వీధులన్నీ శుభ్రంచేసి నీళ్ళుజల్లి, అరటి స్తంబములు నిలిపి వాటికి పట్టువస్త్రములుగట్టి, తోరణములమర్చి, రంగారుకలువ పూదండలు వ్రేలాడదీశారు. ముంగిళ్ళు అరుగులు అలికి రత్నకాంతులు విరజిమ్మే రంగురంగుల ముగ్గులుబెట్టారు. గోడలపై రామకథల బొమ్మలు గీయించారు. ఆలయాలపై మేడలపై బంగారుకలశాలు నిలిపారు. వాకిళ్ళపంచల రామప్రభువుకు సమర్పించడానికి కానుకలు సిద్ధంగావుంచారు. జనులు క్రొత్తదుస్తులు ధరించి, అలంకరించుకొని, మంగళవాద్యాలతో రామచంద్రునకెదురు వెళ్ళారు. రాజమార్గాలలో యేనుగులు మదజలాలుస్రవిస్తూ, రెండువైపులా నిలిచివున్నాయి. పురమంతా భర్తవస్తున్న సమాచారందెలిసి భార్యలు ఆనందంతో యెదురుచూస్తున్నట్లున్నది. ఆవిధంగా శ్రీరాముడు మంగళవాద్యాలతో, రథాలు, యేనుగులు, గుఱాలు, భటులతో పురప్రవేశంచేయగా, చంద్రోదయంవేళ సముద్రుడు తలోనిజీవరాసులన్నింటితో కలిసి ఉప్పొంగి ఘోషపెడుతున్నట్లున్నది. శ్రీరాముడు వీధులగుండా వస్తుంటే, ఆయనను మేడలెక్కి చూస్తున్న స్త్రీజనాలు, ఈయనే సీతకొఱకు ఆరావణాసురుని ఖండించిన మన రాముడు. అడుగో అక్కడున్నవాడే లక్ష్మణుడు. ఆప్రక్కనున్నవాడే వానరరాజు సుగ్రీవుడు. అదిగో ఆప్రక్కనున్న వారే హనుమంతులవారు. ఆవైపునున్నరాజన్యుడే విభీషణుడు. చేతులతో జూపిస్తూ, ఆనందిస్తున్నారు. స్ఫటికగోడలు పగడాలవాకిండ్లు,నీలాలుపొదిగిన అరుగులు, అందమైనస్తంభాలు, మకరతోరణాలు, చిగురుటాకులదండలు , పుష్పమాలలు పరిమళాలు వెదజల్లుచుండగా, దీపాలవెలుగులలో దేవతలా? అన్నట్లు పురస్త్రీపురుషులు, సందడి జేయుచుండగా, సంపదలతో తులతూగుతున్న రాజగృహనికి శ్రీరాముడు వచ్చిచేరాడు. తల్లులకు మ్రొక్కాడు. కన్నతల్లి కౌసల్యాదేవికి వందన మాచరించాడు. పెద్దలకు నమస్కృతు లొనరించి, మిత్రులను తమ్ములను సంతోషంగా కౌగిలించుకున్నాడు. భూపతులను మంత్రులను గౌరవంగా పలుకరించాడు. తొల్లింటి తన సేవకులను చిరునవ్వుతో యోగక్షేమాలు విచారించాడు శ్రీరాముడు.  

 

     కొడుకులు, పెద్దకోడలు తమకు మ్రొక్కగా వారిని లేవనెత్తి, బుగ్గలుపుణికి ముద్దులుబెట్టి, సంతోషంతో వారిని ఒడిలో కూర్చొండబెట్టుకొని, పోయినప్రాణాలు తిరిగివచ్చినట్లు ఆనందపడుతూ కన్నీళ్ళతో వారిని తడిపారు తల్లులు. తదనంతరం, కులగువులైన వసిష్ఠులవారు శ్రీరామచంద్రుని జటాబంధములు విడిపించి, కుల వృద్ధులతోగలసి దేవేంద్రునికి మంగళస్నానములు జేయించు బృహస్పతివలె సముద్ర, నదీజలాలతో అభిషేకించారు. శ్రీరాముడు, సీతాదేవి స్నానాలాచరించి, నూతన వస్త్రములుధరించి, పువ్వులు దురుముకొని, సుగంధములలందించుకొని ఆభరణములు ధరించి, భరతున కిచ్చిన సింహాసనంపై ఆసీనుడై, భరతుని మన్నించి. కౌసల్యాదేవికి ప్రియంబు సేయుచూ, జగత్పూజ్యంబుగా రాజ్యమేలుచున్నాడు శ్రీరాముడు.

 

ఆరాజ్యంలో సముద్రాలు కల్లోలపడలేదు. భూకంపాలులేవు. శ్రీహరికి జగములను జాగరూకతతో గమనించవలసిన పనిలేకుండాపోయింది. దిక్పతులకు దిగులులేదు. సూర్యచంద్రుల కాంతులకు తరుగులేదు. దిక్తటములకు చీకట్లలుముకొనలేదు. వృక్షములు మంచిఫలాలనిచ్చాయి. త్రేతాగ్నులు ఆరిపోవుటెరుగవు. దిగ్గజాలకు, కులపర్వతములకు, ఆదివరాహానికి, ఆదిశేషునకు, ఆదికూర్మమునకు, బరువులు తగ్గి పోయాయి. ప్రజలలో కలహాలులేవు. సుఖశాంతులతో ప్రజాజీవనం గడుస్తున్నది. అంతే గాక రామరాజ్యంలో, యువతుల వాలుచుపుల్లో చాంచల్యం, వారిసన్నని నడుముల్లో లేమి, ముంగురులలో కుటిలత్వం, నడకలలో మెల్లదనం, కౌగిళ్ళలో ఒరిపిడి, కుచసంపదలో పరస్పరఘర్షణ, రతులలో చిత్రబంధాలు, యెడబాటులో జ్వరార్తి, ప్రేయసీ ప్రియుల మనోచోరత్వం, భర్తల శృగారచేష్టలతో కొప్పులువీడటం వంటి వాటిలో మాత్రమే అక్రమమనిపించేఆనందచేష్టలేతప్ప.ఇంకెక్కడాచపలత్వం, లేమి, పోకిరితనం, మదగొడితనం, పీడ, పోరు, బంధనం, తాపం, చౌర్యం, అక్రమం అనేవి మచ్చుకైనా కానరాకుండా పోయాయి. శ్రీరామచంద్రుడు కన్నబిడ్డలవలె ప్రజలనుచూచుకుంటూ పాలించడంవలన, ప్రజలు తమ తండ్రులను మరచిపోయారు. రాముడే తమ తండిగా, ఆనందంగా జీవించారు. శ్రీరాముడు పూర్వీకులైన రాజర్షుల వలెనే మెలిగాడు. ధర్మాత్ముడై యున్నాడు. ఎకపత్నీవ్రతుడు, సర్వలోకసమ్మతుడు, ధర్మపద్దతిలో ఇహలోకసౌక్యములనుభవించినవాడుగా పేరు గడించాడు. ఉన్నది త్రేతా యుగమేయైనా కృతయుగ ధర్మాలను నెలకొల్పాడు. బాలమరణాది అరిష్టాలు రామరాజ్యంలో లేవు. సీతమోములో సిగ్గులు, అందచందాలతో అలరారుతూ భక్తి, భయము, నయము, ప్రియము గల్గి రామచంద్రుని తనవానిగాజేసుకున్నది. శ్రీరాముడే భగవంతుడు గనుక తననిగూర్చే, అంటే శ్రీహరినిగూర్చే యజ్ఞయాగాదులు చేసినాడు. హోతకు తూపుదిక్కు, సామగానంచేసేవారికి ఉత్తరందిక్కు, బ్రహ్మస్ఠానం వహించిన వారికి దక్షిణందిక్కు, అధ్వర్యులకు, పడమరదిక్కు, మిగిలినది ఆచార్యులకు, పాడి పశువులను బ్రాహ్మణులకు పంచి దానంయిచ్చేశాడు. తనకు రెండువస్త్రాలు, సీతకు కాంతివంతమైన మంగళసూత్రాలు మాత్రమే వుంచుకున్నాడు. వినయసంపన్నుడై ఆదర్శజీవనం గడపసాగాడు శ్రీరాముడు. అయితే విప్రులు శ్రీరాముని దానశీలత్వం మెచ్చి తమభూములు తిరిగి శ్రీరామునకే యిచ్చివేశారు. రామా! మీరుఅఖిలలోకజనకులు. మా మానసాంధకారన్ని తొలగించి, మీ ఔదార్యకాంతిని మాపై ప్రసరింపజేయమని విన్నవించారు. శ్రీరామచంద్రుడు చాలాకాలం జనరంజకంగా రాజ్యమేలడు.

 

అలావుండగా ఒకదినం, శ్రీరామచంద్రుడు తనరాజ్యస్థితిగతులను తెలిసుకునే నిమిత్తం మారువేషంలో దిరుగుచుండగా నగరవసులలో ఒకడు తనభార్యననుమానించి, నేను పరునింట కాపురమున్న చపలచిత్తను యేలుకోవడానికి మనరాజు రామునివంటి వాడనుగానని పలుకుచుండగా విన్నాడు. అంతేగాక అవే మాటలు రాజ్యంలో అందరూ అనుకోవడం, చారుల వలన దెలిసికొని చింతించి, సీతనిద్రిస్తున్న సమయంలో ఆమెకు దెలియకుండా రాత్రికిరాత్రే వాల్మీకిఆశ్రమంలో బెట్టించాడు . సీత అప్పటికే గర్భిణి గనుక కుశలవులనే కొడుకులను వాల్మీకిఆశ్రమంలోనే గన్నది. వాల్మీకిమహర్షి ఆబిడ్డలకు జాతకర్మలు సక్రమంగా నిర్వహించాడు.   

 

ఇక్కడ అయోధ్యలో లక్ష్మణునకు అంగదుడు, చంద్రకేతుడు అను కుమారులు కలిగారు. భరతునకు దక్షుడు, పుష్కరుడు, శత్రుఘ్నునకు సుబాహుడు, శృతసేనుడు కలిగారు. మహబలుడైన భరతుడు గంధర్వులతో యుద్ధంచేసి గెలిచి, మాతృజనములు, బంధువులు ప్రజలు మెచ్చుకొనుచుండగా కనకాది సంపదలు రామునకిచ్చాడు. మృదుభాషి శత్రుఘ్నుడు రామాజ్ఞపై మధువనంపై దండెత్తి మధునందనుడగు లవణుని యుద్ధంలో హతమార్చి మధుపురాన్ని నిర్మించాడు.

 

కొంతకాలానికి లవకుశు లిద్దరు వాల్మీకిశిక్షణలో వేదాదివిద్యలు నేర్చి, అనేక సభలలో రామకథాశ్లోకములను శ్రుతిబద్ధంగా పాడుతున్నారు. ఒకదినం శ్రీరాముని యాగ శాలకు వచ్చి రామకథాగానంచేశారు. ఆగానం యెండిపోయినచెట్లు చిగురించేట్లు, తేనెలు జాలువారేట్లు, మృదుమధురంగా వుంది. ఆగానంవిని రామచంద్రుడు, ప్రజలు అమితానందభరితులయ్యారు. వారి కళ్ళనుండి ఆనందబాష్పాలు రాలాయి. శ్రీరాముడు ఉత్సుకతతో బాలకులారా! మీరెవరి బిడ్డలని విచారించాడు. పిల్లలు రాజా! మేము వాల్మీకిపౌత్రులము, శ్రీరాములవారి యాగంచూడటానికి వచ్చామన్నారు. రాముడు చిరునవ్వునవ్వి, యీపూటకిక్కడే విశ్రాంతి తీసుకోండి, రేపటికి మీతల్లిదండ్రులెవరో నేనే తెలుసుకుంటానని, వారిని సత్కరించి వెళ్ళాడు, మరునాడు వాల్మీకిమహర్షియే సీతనుదోడ్కొని కుశలవులను ముందుబెట్టుకొని శ్రీరాములవద్దకు వచ్చి, రాముని ప్రశంశించి, రాజా! సీత పరిశుద్ధురాలు, చిత్తములోను వాక్కులందును కర్మలందునూ (త్రికరణశుద్ధిగా) సత్యమూర్తి, అమలచరిత, పుణ్యసాధ్వి, విడువదగనిది. గ్రహించమని హితవుబలికాడు. వాల్మీకి పుత్రార్థియై విచారింపగా, కుశలవులు మీబిడ్డలేయని అప్పగించి వాల్మీకిమహర్షి వెళ్ళిపోయాడు. నిరాశయైన సీత, శ్రీరామచరణధ్యానము చేయుచూ, భూమిలో కూరుకపొయింది.

 

శ్రీరామచంద్రుడు, సీతా! యెందుకు భూమిలోనికి క్రుంగిపోయావు? మనప్రేమను మరచావా? పద్మమువంటి నీవదనము చూపవా? నన్ను విడిచి వెళ్ళటం భావ్యమా? నీమృదువైన మాటలు వినిపింపవా? అంటూ తాను భగవానుడేయైనా దుఃఖించాడు. ప్రియురాలిని గోల్పోయిన వారెకెవ్వరికైనా యీదుఃఖం తప్పదుగదా! శ్రీరామప్రభువు బ్రహ్మచర్యం పాటిస్తూ, పదమూడువేల సవత్సరములు నిత్యాగ్నిహోత్రుడై తానే భగవంతుడు గనుక తన మొదటిస్థానమైన వైకుంఠము చేరుకున్నాడు.

 

శ్రీరామచంద్రుడు  సాక్షాత్తు ఆదిదేవుడు. ఆయనకు సముద్రం దాటటం, రాక్షసులను సంహరించడం, కపులసహాయం బొందడం ఒక లెక్కలోని పనిగాదు. ఇది సాత్వి కస్వభావుల, దేవతల కొఱకు ఆయనచూపిన ఒక కీడమాత్రమే.

 

ఉప్పుసముద్రపు విజృభణము నణచినవాడు, దశదిశల్లోని దిక్పాలకుల మకుటమణికాంతులవలె, తనతనకీర్తిని ప్రకాశింపజేసినవాడు, వేయిమంది సూర్యులకాంతితో వెలుగొందువాడు, అమృతతుల్యములైన మధురవాక్కులవాడు, సాధుజన పోషకుడు, దశరథరాజ తయయుడు, రాక్షసరాజు దశకంఠుని దునుమాడిన వాడు నైన శ్రీరామునకు శరణమని మ్రొక్కుదును. నల్లనివాడు, కమలముల వంటి కన్నులుగలవాడు, మహత్తరమైన బాణములను విల్లును ధరించినవాడు, విశాలమైన వక్షము గలవాడు, శుభముల నిచ్చువాడు, తనకీర్తిని దశదిశలా వ్యపింపజేసినవాడు అయిన రఘుతత్తముడగు శ్రీరాముడు మాకిష్టమైన కోరికలను తీర్చుగాక!

 

ఆకాలంలో శ్రీరామచంద్రునితో కలసిమెలసి తిరిగినవారు, ఆయనను తనివితీర దర్శించిన వారు, ఆయనతో సన్నిహితసంబంధం గలిగియుండినవారు, అయిన కోసల దేశప్రజలు, ఆది యోగులైనవారు చేరిన సద్గతికి చేరుకున్నారు. శ్రీరామచంద్రుని గురించి చేసిన యోచనలన్నీ ఉత్తమలోకాలకు దారిచూపుతాయి. ఆయనతో కల్పించుకున్న మైత్రి పుణ్యలోకాలకు చేరుస్తుంది. ఇప్పుడుచేసిన మరియు పూర్వముచేసిన మహాపాపము లనుసైతం నశింపజేయగల చింతనమీ శ్రీరామకథాచింతనము.  

                                                                     ఓం తత్ సత్.